Παναγιώτης Ποταγός

Εις Έλλην

Ταξίδι στον ωκεανό του κόσμου

Κάρολος Επ. Μωραϊτης

Παναγιώτης Ποταγός. Εις Έλλην γιατρός από την Βυτίνα της Αρκαδίας (1839-1903). Ο διασημότερος Έλληνας εξερευνητής και ένας από τους σπουδαιότερους της Ευρώπης κατά τον 19ο αιώνα, είναι σχεδόν άγνωστος στην πατρίδα του. Αυτός ο σύγχρονος "Οδυσσέας της Ασίας και της Αφρικής" έφτασε - χωρίς καμία κρατική υποστήριξη - μέχρι την Κίνα και την Μογγολία, ανακάλυψε τον μεγάλο ποταμό Μπόμου της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας (1877) και σταμάτησε, με το κύρος του, τον εμφύλιο πόλεμο από Αφγανιστάν (1875) κατά την διάρκεια των περιηγήσεών του (1867-1883).

Τιμήθηκε από τη Γαλλική κυβέρνηση, την Γεωγραφική Εταιρεία της Γαλλίας και τον βασιλιά του Βελγίου Λεοπόλδο τον Β, πρόεδρο τότε της Παγκόσμιας Γεωγραφικής Εταιρείας, ενώ κορυφαίες ξένες προσωπικότητες εκφράστηκαν με ενθουσιασμό για το πολύπτυχο έργο του. Με σκαμμένη την υγεία του από τις περιπέτειες, πέθανε πάμφτωχος στην Κέρκυρα, σε ηλικία 64 ετών.

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΠΟΤΑΓΟΣ --3---

Η συνεισφορά του Ποταγού στη γνώση περί την Κεντρική Ασία υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική, με μεγαλύτερο επίτευγμά του την ανακάλυψη του άγνωστου τότε ποταμού Μπόμου της σημερινής Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας. Αν και απέκτησε μεγάλη φήμη χάρη στην εξαιρετικά δύσκολη διάβαση και εξερεύνηση του Παμίρ, αμφισβητήθηκε έντονα, καθώς δεν χρησιμοποιούσε επιστημονικά όργανα μέτρησης και θεωρήθηκε ερασιτέχνης.

Το γεγονός ότι δεν χρησιμοποιούσε επιστημονικά όργανα μέτρησης σε συνδυασμό με τις αντιαποικιοκρατικές του απόψεις, τον κατέστησε persona non grata για τη Βασιλική Γεωγραφική Εταιρεία του Λονδίνου --– ένας επιπλέον λόγος γι' αυτό ήταν το γεγονός ότι κατάφερε με στοιχεία να αποδείξει πως το δρομολόγιο του Μάρκο Πόλο δεν ήταν εκείνο που υποστήριζε το εξέχον μέλος της Εταιρείας, sir Henry Creswicke Rawlison.

Ενώ οι Άγγλοι κατέβαλλαν προσπάθειες να τον δυσκολέψουν, χωρίς να διστάσουν ακόμα και να τον λοιδορήσουν μέσω του αποικιοκρατικού Τύπου της Ινδίας, οι Γάλλοι θα υποδεχτούν το έργο του με ενθουσιασμό, έχοντας πρώτα επιβεβαιώσει την ακρίβεια των μετρήσεών του στην περιοχή γύρω από τον Νείλο.

Ο Ποταγός, ωστόσο, δεν ενδιαφέρθηκε μόνο για τη γεωγραφία των περιοχών που εξερεύνησε. Ακολουθώντας την πορεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, αναζήτησε, και ήταν ο πρώτος που επιβεβαίωσε την επιβίωση στοιχείων του ελληνικού πολιτισμού στα βάθη της Ασίας, καθώς δεν είχε λάβει χώρα ακόμα ο υποχρεωτικό εξισλαμισμός όλων των φυλών του 1896, που σχεδόν τα εξαφάνισε. Η ελληνική υπηκοότητα διευκόλυνε τον εξερευνητή, ανοίγοντάς του πόρτες που για τους Δυτικούς παρέμεναν ερμητικά κλειστές – στο Αφγανιστάν μάλιστα φιλοξενήθηκε στις αυλές των εμίρηδων στην Εράτ, στην Καμπούλ και στη Φεϊζαμπάτ, ενώ συνέβαλε στην παύση του εμφύλιου πολέμου.

Προβάλλοντας ως δικαιολογία την αγορά επιστημονικών συγγραμμάτων αλλά και την άφιξη στην Αθήνα του Γεωργίου Α' και της Όλγας, οι οποίοι είχαν παντρευτεί στην Αγία Πετρούπολη, θα φύγει από τη Βυτίνα στις 12 Νοεμβρίου 1867 και θα ξεκινήσει τη μεγάλη του περιπέτεια. Στο πρώτο του ταξίδι στην Ασία, ο ριψοκίνδυνος γιατρός ξεκίνησε από τη Συρία και, περνώντας από το Ιράκ, την Περσία και το Αφγανιστάν, διέσχισε τους ορεινούς όγκους του Ινδικού Καυκάσου και του Παμίρ, συνέχισε μέσα στην έρημο Γκόμπι, στη Βόρεια Κίνα και στη Μογγολία, για να φτάσει εν τέλει στην Ανατολική Σιβηρία. Αφού επισκέφθηκε την Αγία Πετρούπολη και στη συνέχεια την Οδησσό, κατέληξε στην Κωνσταντινούπολη.

Ενώ οι Άγγλοι κατέβαλλαν προσπάθειες να τον δυσκολέψουν, χωρίς να διστάσουν ακόμα και να τον λοιδορήσουν μέσω του αποικιοκρατικού Τύπου της Ινδίας, οι Γάλλοι θα υποδεχτούν το έργο του με ενθουσιασμό, έχοντας πρώτα επιβεβαιώσει την ακρίβεια των μετρήσεών του στην περιοχή γύρω από τον Νείλο

Παναγιώτης Ποταγός

«διακινδύνευσα τη ζωή μου για την τιμή της χώρας μου, που δεν πρέπει να αντιπροσωπεύεται μόνο από το έδαφός της και τα ένδοξα ερείπιά της, αλλά από εμάς τους ίδιους στην προσπάθειά μας να γίνουμε αντάξιοι των προγόνων μας».

Στο «Ημερολόγιον Σκόκου» (1904), σε σχετικό -μετά θάνατον- αφιέρωμα, αναφέρεται ότι: «Υπήρξε φιλάνθρωπος καθ’ όλην την σημασίαν της λέξεως. Τίποτε δεν εκράτει δι’ εαυτόν. Όταν επεσκέπτετο ως ιατρός πτωχούς ασθενείς, ου μόνον δεν έστεργε την ελάχιστην αμοιβήν αλλά κατέβαλλε και τα φάρμακα και τα προς περίθαλψιν χρειώδη».

Πηγή: ΑΣτάικου Ανάρτηση: ΑΣτάικου