Ενδόρρηξη: Η κατάρρευση υλικού προς τα μέσα, όταν δέχεται πίεση μεγαλύτερη από την αντοχή του.
Ολοκληρώνοντας το θεατρικό του Ίψεν, η λέξη «ενδόρρηξη» απέμεινε ως επίγευση να με συνοδεύει. Μέσα σε τρεις πράξεις ο Νορβηγός τοποθέτησε τα εκρηκτικά, τα πυροδότησε και στο τέλος μας άφησε ξέπνοους να παρακολουθούμε την έκρηξη, η οποία όμως απεδείχθη απολύτως ελεγχόμενη, καταπώς η καλλιτεχνική δημιουργία επιτάσσει. Μακριά από την ανεξέλεγκτη καταστροφή που μόνο προσωρινά προσφέρει παρηγοριά με τον διδακτισμό της, τις κραυγές που μόλις πέσει η αυλαία παρασύρονται από την καθημερινότητα, το «Κουκλόσπιτο» θα παραμείνει εντός να μας στοιχειώνει επί μακρόν.
Το έργο
Οι συμβολισμοί στο έργο αυτό παραμένουν αρχετυπικοί, αλλά διόλου αποδυναμωμένοι από τους αιώνες που πέρασαν στο μεταξύ (δημοσιεύτηκε το 1879). Κι αν στην εποχή του έκανε αυτό που κάθε σπουδαίο έργο τέχνης οφείλει να κάνει, τουτέστιν να είναι ουσιαστικά επαναστατικό θέτοντας αμείλικτα ερωτήματα, κραδαίνοντας τη Δαμόκλειο σπάθη επάνω από τις κεφαλές των στυλοβατών της κοινωνίας και των θεσμών τους, παραμένει εξίσου καίριο και διεισδυτικό στην εποχή μας. Πολλά έχουν αλλάξει από τα τέλη του 19ου αιώνα, η θέση της γυναίκας στην οικογένεια και την κοινωνία, η ίδια η οικογένεια και οι θεσμοί. Τι είναι εκείνο λοιπόν που συγκινεί το σύγχρονο κοινό; Ας δούμε πρώτα κάποια σημεία του ίδιου του έργου προτού προχωρήσω στην ανάλυση.
Πρωταγωνίστρια η Νόρα, σύζυγος του ανελισσόμενου επαγγελματικά Τόρβαλντ Χέλμερ και μητέρα τριών παιδιών, η οποία στην πρώτη πράξη εμφανίζεται ως τυπικό δείγμα της εποχής της και της τάξης της. Για τον Ίψεν βέβαια, αυτή ακριβώς η εποχή και η τάξη είναι το όμορφο εξωτερικά μήλο το οποίο εντός του κρύβει το σκουλήκι, έτοιμο να προβάλλει ευκαιρίας δοθείσης. Και φυσικά η ευκαιρία δίνεται με αφορμή το στοιχείο εκείνο που αποτελεί το ύψιστο αγαθό της εμπορευματικής κοινωνίας: το χρήμα, το οποίο λειτουργεί ως καταλύτης αποκαλύπτοντας τις δυναμικές της οικογενειακής σχέσης και τον κυρίαρχο χαρακτήρα της οικονομικής δοσοληψίας, μέρος της οποίας είναι και η σύναψη γάμου με την τεκνοποίηση. Όσο η Νόρα παραμένει εντός του «ρόλου» της ως σύζυγος και αναπαραγωγέας, το άνετο ενδιαίτημα προσαρμόζεται στις απαιτήσεις της. Αφ’ ης στιγμής μετατρέπεται σε ενεργητικό παράγοντα που διαταράσσει την «ειρηνική συνύπαρξη», οι δυναμικές αλλάζουν και ο χώρος μετατρέπεται αυτόματα σε κλουβί/ φυλακή. Ακόμα κι εάν η αφορμή της παρέμβασης θεωρηθεί ανώτερης ηθικής τάξης (η σωτηρία της ζωής του ανδρός της), εντούτοις η συνακόλουθη συναλλαγή με άτομο ύποπτο και επομένως ο αντίκτυπος στην εικόνα του συζύγου καθιστούν το εγχείρημα καταδικαστέο.
Όσο η Νόρα παραμένει εντός του «ρόλου» της ως σύζυγος και αναπαραγωγέας, το άνετο ενδιαίτημα προσαρμόζεται στις απαιτήσεις της. Αφ’ ης στιγμής μετατρέπεται σε ενεργητικό παράγοντα που διαταράσσει την «ειρηνική συνύπαρξη», οι δυναμικές αλλάζουν και ο χώρος μετατρέπεται αυτόματα σε κλουβί/ φυλακή.
Ο Πατριάρχης Τόρβαλντ είναι ένα σύμβολο, ένα προσωπείο και ένας ρόλος. Δεν υφίσταται ως χαρακτήρας εκτός του πλαισίου, στο οποίο εντάχθηκε αυτόματα κατά τη γέννησή του, με βάση το φύλο του από την κοινωνία στην οποία λειτουργεί και μέσω της δράσης του στηρίζει και διαιωνίζει. Δεν διαθέτει την ευελιξία να προσαρμοστεί σε κάτι που τον υπερβαίνει διευρύνοντας τα όρια του κόσμου του, αλλά ούτε τη φαντασία και την ενσυναίσθηση που απαιτείται για να απλώσει το χέρι του προς τη γυναίκα που τον αγαπά. Εκεί εδράζεται και η διαφορά των δύο προσώπων, και όχι στο ότι η Νόρα είναι αθώα ή ανώτερος χαρακτήρας, όπως ο Στρίντμπεργκ στην υπερβολικά σκληρή κριτική του για το έργο κατέδειξε ως αδυναμία (θα επανέλθω στη συνέχεια). Η Νόρα χρησιμοποιεί το ψέμα, χρησιμοποιεί τη θηλυκή της γοητεία στην αρχή με τρόπο χειριστικό, αποδεχόμενη κατά πώς τη βολεύει τα όρια που έχουν τεθεί, δείχνοντας να κινείται με άνεση εντός τους. Αν είναι η πρωταγωνίστρια κούκλα μέσα στο κουκλόσπιτο, η «γαλιάντρα», το «κοριτσάκι» και όλα αυτά τα απαξιωτικά που της αποδίδει ο σύζυγος, δεν δείχνει να τα απορρίπτει. Πώς θα μπορούσε άλλωστε την εποχή εκείνη όπου ο πάτερ φαμίλιας είχε υπό την εξουσία του όσους υποτελείς έκλειναν οι τοίχοι της οικείας του.
Όταν όμως ο Τόρβαλντ απειλείται με κοινωνική έξωση τότε δείχνει τα δόντια του στη Νόρα, απειλώντας να της πάρει τα παιδιά, ενώ ο γάμος τους πλέον θα παραμείνει εικονικός. Η γυναίκα αντιδρά τη στιγμή που κατανοεί ότι η θυσία της (με τα ψέματα που ακολούθησαν, αλλά και την προσπάθεια συγκάλυψης) στράφηκαν εναντίον της. Το ποτήρι θα ξεχειλίσει όμως μόνο όταν ως από μηχανής θεός ο μέχρι πρότινος εκβιαστής (τρίτο πρόσωπο, ο δικολάβος-δανειστής) αποδειχθεί ανώτερος των περιστάσεων και αποσυρθεί. Η εξευτελιστική κυβίστηση του συζύγου που καταλαβαίνει ότι πλέον δεν απειλείται, δίνει το coup de grâce στη σχέση τους. Η «γαλιάντρα» θα μεταμορφωθεί σε αετό και θα εφορμήσει στον άνανδρο Τόρβαλντ κατασπαράζοντάς τον. Για να επανέλθω δε στο κομβικό σημείο της κριτικής του Στρίντμπεργκ (μεταξύ άλλων) στο έργο, η υπεροχή της Νόρας δεν είναι ηθικής τάξεως. Δεν υπάρχει κάποια αθωότητα που χάνεται, δεδομένου ότι στο Κουκλόσπιτο η ενοχή και η ευθύνη (αναλογικά πάντα) είναι κοινή. Κάποιες κούκλες παραμένουν πιο ίσες από τις άλλες προφανώς, αλλά έχει τη μέγιστη σημασία εδώ να μην πέσουμε στην ευκολία της θυματοποίησης που κινητοποιεί το θυμικό αλλά αδρανοποιεί τη νόηση. Δεν είναι απαραίτητο η ηρωίδα να είναι καθ’ όλα άμεμπτη, για να αναζητήσει το δίκιο της.
Εκείνο που εγώ διέκρινα ως ειδοποιό διαφορά μεταξύ των δύο συζύγων είναι το γεγονός ότι η Νόρα διαθέτει στιγμές αλήθειας που αντιπαραθέτει στον ωκεανό υποκρισίας και ψεύδους που κυριαρχεί γύρω της, ιδίως σε σχέση με τον Τόρβαλντ που ολόκληρος είναι καλυμμένος θαρρείς από στάχτες. Η Νόρα ορθώνει ανάστημα, αναλαμβάνοντας με «ανδρεία» τον ρόλο που ο ευνουχισμένος από τις συμβάσεις άντρας της αρνείται. Η τρίτη πράξη πυρπολεί το κουκλόσπιτο με το πάθος της, καθώς οι αλήθειες που εκτοξεύονται καυτηριάζουν αμετάκλητα τα προσωπεία. Τουλάχιστον η μία από τις κούκλες αποφασίζει να κόψει τα νήματα που την κρατούν δεμένη κι ας κινδυνεύει με την κίνηση αυτή να πέσει στην άβυσσο. Το κουκλόσπιτο τότε υφίσταται ενδόρρηξη, η πίεση στα τοιχώματά του γίνεται αβάσταχτη και οι ένοικοί του ασφυκτιούν. Η Νόρα μόνο όμως θα κόψει με τα δόντια τον λώρο αγνοώντας τον πόνο που υφίσταται αλλά και που προκαλεί στους άλλους, πιστή στο δόγμα ότι κανείς δεν βρήκε την ελευθερία του κανακεύοντας τους δυνάστες του ή παραχωρώντας στον εαυτό του το ελαφρυντικό της ευγενούς και αντικειμενικής συμπεριφοράς που δικαιολογεί τους πάντες εκχωρώντας πρωτεία στην αδράνεια. Η γυναίκα θα βάλει φωτιά στις γέφυρες κι ως ύστατη άρνηση θα θυσιάσει τα παιδιά της, εγκαταλείποντάς τα. Ο Εαυτός ορθώνεται ελεύθερος όχι σε σχέση με κάποιες, αλλά με ΟΛΕΣ τις συμβάσεις. Καθετί που συνδέει την κούκλα με το κουκλόσπιτο είναι βαρίδι και η Νόρα παύει επιτέλους να είναι κούκλα – μετατρέπεται σε ανθρώπινο ον, σε γυναίκα. Και κλείνει οριστικά την πόρτα πίσω της.
Ερρίκος Ίψεν (1828-1906). Νορβηγός δραματουργός και ποιητής, γεννημένος στην πόλη Σιν της Νορβηγίας. Σε ηλικία 22 ετών δημοσίευσε το πρώτο του θεατρικό έργο, με τίτλο "Κατιλίνας". Κατόπιν προσλήφθηκε στο θέατρο της πόλης Μπέργκεν ως δραματουργός, όπου δουλεύοντας, έγραψε τα έργα: "Η νύχτα του Άη Γιάννη", "Η γιορτή του Σουλχάουγκ", "Η κυρία Ίνγκερ", κ.ά. Το 1857 εγκαταστάθηκε στην πρωτεύουσα Κρίστιανσεν, όπου έγραψε την περίφημη "Κωμωδία του έρωτα", τους "Μνηστήρες του θρόνου", τον "Περ Γκυντ" και τον "Μπραντ". Στη συνέχεια ταξίδεψε στο εξωτερικό, γράφοντας τα έργα: "Εχθρός του λαού", "Κουκλόσπιτο", "Τα στηρίγματα της κοινωνίας", "Αγριόπαπια", "Έντα Γκάμπλερ" και τους ασύγκριτους σε τέχνη και πλοκή "Βρικόλακες", που θεωρούνται και ως το αριστούργημά του. Το τελευταίο έργο του είχε τον τίτλο "Όταν εμείς οι πεθαμένοι σηκωθούμε" και δημοσιεύθηκε το 1900. Πέθανε στο Κρίστιανσεν της Νορβηγίας, σε ηλικία 78 ετών, μετά από πενταετή πλήρη πνευματική και σωματική ατονία
----------------------------
A----
Η αίσθησή μου είναι οτι η γυναίκα σε αυτή την λαίλαπα
θα είναι αυτή που θα συντρίψει πρώτη, τον συμπαγή όγκο της λήθης
στρεφόμενη στην ανεξάντλητη εσωτερική του ουσία
Προφανώς οι μέχρι τώρα θεσμοί θα αλλάξουν , θα μετουσιωθούν από το θεϊκό φως της συνείδησης
στην πορεία της ενότητας του ζεύγους ως Εν.
Η επιστροφή στους κλασικούς, θα απασχολεί διαρκώς από εδώ και εμπρός το blog
Ο όρος κλασικός χρησιμοποιείται ως η απαραίτητη διαχρονική αξία που οδηγεί στο ανθρωποποιημένο μέλλον.
Στα μελλοντικά θεμέλια του πολιτισμού πρωτεύοντα λόγο εκ τον πραγμάτων θα έχει
ο ελληνικός πολιτισμός στην διαχρονία των χιλιετηρίδων.
Η νέα επανασύνθεση του χάους , για να εφεύρει τον ανθρωπισμό περνά μέσα από τον ποταμό
του πολιτισμού της ανθρωπότητας
Οι χρυσοθήρες πέρασαν τα ρήμαξαν και οι άνθρωποι θα αποστάξουν ως εργάτες του φωτός
παλαιές πηγές ως συγκολλητικό ιστό αναγκαἰο για την ενότητα των ανθρώπων
Ο ρόλος των ελλήνων είναι απαραίτητος και μοναδικός στην μνήμη της ανθρωπότητας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου