Ο Θεόδωρος Μετοχίτης (1270 – 13 Μαρτίου 1332)

Ο Θεόδωρος Μετοχίτης (1270 – 13 Μαρτίου 1332)

Ήταν Βυζαντινός λόγιος και ανώτατος αξιωματούχος και πανεπιστήμων, από τους σπουδαιότερους συγγραφείς του Βυζαντίου, πρόδρομος της ανθρωπιστικής αναγέννησης του 15ου αι.

Ήταν άνθρωπος με εξαιρετική μόρφωση, πολιτική οξύνοια και ποικίλα ενδιαφέροντα. Σπούδασε αστρονομία και επιζητούσε την επαναφορά του καθαρού Αττικού λόγου στην Ελληνική γλώσσα. Μελετούσε σε βάθος και σχεδόν με ευλάβεια τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Το σημαντικότερο έργο του, που φέρει τον τίτλο «Σημειώσεις γνωμικαί», περιλαμβάνει έναν εκτενέστατο σχολιασμό στο Αριστοτελικό έργο, ενώ ταυτόχρονα πρόκειται και για πρότυπο έργο της ύστερης Βυζαντινής περιόδου, γεγονός που αιτιολογεί την υψηλή θέση που κατέχει στον κατάλογο των έργων της περιόδου.

Υπήρξε εξέχουσα μορφή της Παλαιολόγειας Αναγέννησης

Συγγραφικό του έργο

Στα σημαντικότερα συγγράμματά του ανήκουν η συλλογή

«Υπομνηματισμοί και σημειώσεις γνωμικαί» (λατ. Miscellanea philosophica et historica) σε 120 κεφάλαια με θέματα κυρίως από την κλασική παιδεία και ιστορία και η πραγματεία «Ηθικός ή περί παιδείας».

Γενικά σ΄όλο το συγγραφικό έργο του Μετοχίτη εντυπωσιάζουν η πολυμάθεια, η ακρίβεια των κρίσεων, οι πρωτοποριακές για την εποχή αντιλήψεις και ο θερμός ανθρώπινος τόνος.

Σχόλια στα αριστοτελικά συγγράμματα: Φυσική, Περί γεννέσεως και φθοράς, Περί ουρανού, Μετερωρολογικά, Περί ψυχής, Μικρά φυσικά και τα ζωολογικά έργα.
Προεισαγωγή εις την του Πτολεμαίου Σύνταξιν και Στοιχείωσις επί τη αστρονομική επιστήμη.
Έλεγχος κατά των απαιδεύτως χρωμένων τοις λόγοις.
Έλεγχος δεύτερος προς τους αυτούς.
Πρεσβευτικός
Περί της κοινής μαθηματικής επιστήμης.
Έμμετρη «Φιλολογική διαθήκη» προς τον μαθητή του Νικηφόρο Γρηγορά.

Έργα του Θεόδωρου Μετοχίτη σε νεοελληνική απόδοση

Θεόδωρος Μετοχίτης, Ηθικός ή περί παιδείας, μτφρ. Ιωάννης Πολέμης,(Κείμενα Βυζαντινής Λογοτεχνίας 1), εκδ.Κανάκη, Αθήνα, 2002
Θεόδωρος Μετοχίτης, Οι δύο βασιλικοί λόγοι, μτφρ.Ιωάννης Πόλέμης,(Κείμενα Βυζαντινής Λογοτεχνίας 4), εκδ.Κανάκη, Αθήνα, 2007
.................................................
Γεώργιος Αραμπατζής
Επίκουρος Καθηγητής Βυζαντινής Φιλοσοφίας
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Η Σωκρατική ηθική στον Θεόδωρο Μετοχίτη

Στην πραγματεία του Θεόδωρου Μετοχίτη, «Ηθικός ή περί Παιδείας», με ιδιαίτερη μάλιστα ένταση στο κεφάλαιο 20, υπάρχει σαφέστατη αναφορά στη βυζαντινή γνώση και χρήση της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας και, ακόμη, μία
προσπάθεια ανάδειξης του χαρακτήρα αυτονομίας της βυζαντινής φιλοσοφίας.

Μεγάλο μέρος του εν λόγω έργου του Μετοχίτη, ο οποίος λέγεται ότι συχνά εκφράζει σκεπτικές θέσεις, χαρακτηρίζεται από αναφορές και πραγμάτευσ θεμάτων της σωκρατικής ηθικής. Το θέμα της παιδείας, ήδη, στον συγκεκριμένο βυζαντινό λόγιο περιστρέφεται γύρω από ζητήματα ηθικής ενώ, σε παλαιότερους
βυζαντινούς διανοητές, η θεματοποίηση είναι διαφορετικής κατεύθυνσης: στον Μιχαήλ Ψελλό, για παράδειγμα, η παιδεία σχετίζεται με το γενικό ζήτημα της φιλοσοφίας της θρησκείας και των πολιτισμών, ενώ στον Μιχαήλ Εφέσιο η παιδεία
ολοφάνερα τοποθετείται σε ένα πλαίσιο σχέσεων με την επιστήμη. Η σωκρατική ηθική στον Μετοχίτη καταδεικνύει την ανέλιξη του ζητήματος της παιδείας προς
περιοχές εσωτερικευμένης ηθικής όπου τίθενται ύστατα αξιολογικά προβλήματα.
Στην ανακοίνωση θα εξετασθούν ειδικότερα οι διαστάσεις της πολιτισμικής
δεξίωσης των σωκρατικών ηθικών ζητημάτων από τον Μετοχίτη.
............................................

φωτό Φωτογραφία: By © José Luiz Bernardes Ribeiro, CC BY-SA 3.0,

Πηγή: ΑΣτάικου
 Ανάρτηση: ΑΣτάικου